درمورد ارتباط بین تنفس و وضعیت ذهنی و روانی مدت‌ها است که در آموزه‌های فرهنگی و معنوی سخن گفته شده است: تنفس عمیق از راه بینی موجب روشن شدن اندیشه، آرامش و کاهش خشم می‌شود. با این حال شواهد علمی زیادی در حمایت از این ایده وجود ندارد؛ اما مطالعاتی درمورد تاثیر این نوع تنفس روی عملکرد شناخت در مغز انجام شده است.

در پژوهشی که در ژورنال The Journal of Neuroscience منتشر شده است، ارتباط بین حافظه و چگونگی تنفس مورد مطالعه قرار گرفته است. تشخیص بوها مکانیسم بقای کلیدی برای بیشتر موجودات زنده از جمله انسان‌ها است و به‌همین دلیل است که دانشمندان علوم اعصاب اعتقاد دارند ارتباط بین تفکر و تنفس از سازگاری‌های تکاملی اولیه است.

وقتی جوندگان بو می‌کشند، حتی جریان یافتن هوای بدون بو نیز موجب آغاز فعالیت مغز از طریق تحریک نورون‌هایی که در پیاز بویایی قرار گرفته‌اند، می‌شود و سیگنال‌هایی به هیپوکامپوس (بخشی از مغز که در ایجاد و ذخیره‌ی خاطرات نقش دارد) فرستاده می‌شود. در این مطالعه، پژوهشگران آزمایشی را طراحی کردند تا ببینند که آیا چنین چیزی زمانی که ما از طریق دهان نفس می‌کشیم، اتفاق می‌افتد یا خیر. شرکت‌کنندگان در این مطالعه ۱۲ رایحه‌ی مختلف را از طریق لوله‌های کوچکی که نزدیک بینی خود نگه داشته بودند، استنشاق کردند. برخی از این رایحه‌ها آشنا بودند، مانند بوی پرتغال. این در در حالی بود که بقیه دارای بوی ناآشنایی بودند. از افراد خواسته شده بود که هر کدام از بوها را به خاطر بسپارند.

آن‌ها دو بار این مراحل را انجام دادند. برای بار اول، پس از تنفس در حالی‌ که بینی‌های آن‌ها با گیره‌ای بسته شده بود تا تنفس از راه بینی انجام نشود، به‌مدت یک ساعت آرام نشستند. آن‌ها در مرحله‌ی دوم در حالی‌که نوار چسبی روی دهانشان قرار داده شده بود تا تنفس دهانی صورت نگیرد، به مدت یک ساعت نشستند.

طبق فرضیه‌ی پژوهشگران در جریان این یک ساعت، مغز آن‌ها خاطره‌ی مربوط به هر رایحه را ثبت می‌کرد. بعد از هر ساعت، این افراد در معرض بوهای تکراری و جدید قرار می‌گرفتند و از آن‌ها خواسته شد مشخص کنند که کدام بوها را قبلا شنیده بودند. افراد شرکت‌کننده وقتی طی آن یک ساعت، از طریق بینی‌شان نفس کشیده بودند، در تشخیص بو بسیار بهتر عمل می‌کردند. تنفس از مسیر دهان منجر به یادآوری مبهم و پاسخ‌های نادرست بیشتری شد. پژوهشگران می‌گفتند که تنفس از راه بینی موجب تقویت حافظه می‌شود.

احتمالا تنفس دهانی تاثیر کمتری داشت؛ زیرا بوها به پیاز بویایی نرسیده و موجب آغاز همان فرایندهای عصبی نمی‌شود. این که آیا تنفس از راه بینی برخلاف تنفس از راه دهان می‌تواند موجب بهبود خاطرات بلند‌مدت مربوط به موضوعات دیگری به جر بو یا بهبود شناخت شود، هنوز مورد تردید است. آرشامیان نویسنده‌ی مقاله می‌گوید که اگر همین تاثیر روی حافظه‌ی هر روز وجود داشته باشد، تعجب‌آور نخواهد بود. او البته فکر نمی‌کند که این تاثیرات فرضی چندان بزرگ باشند اما معتقد است که با فرض این واقعیت که سالهاست تنفس به‌عنوان روشی برای تعییر وضعیت ذهنی و روانی مطرح است، ما هنوز تقریبا چیزی در مورد تنفس و عملکرد مغز در انسان نمی‌دانیم.